Дипломын ажил ТАВАН ТОЛГОЙН УУРХАЙ

Гарчиг	
Оршил
Нэг. Орд геологийн тодорхойлолт ба бүс нутгийн тухай мэдээлэл.
1.1. Бүс нутгийн тухай мэдээлэл 
1.2. Геологи хайгуулын ажлын түүх 
1.3. Ордын уул геологийн тогтоц 
1.4. Ордын үүсч тогтсон нөхцөл
1.5. Нүүрсний чанар
1.6. Ордын гидрогеологийн тодорхойлолт
1.7. Төсөл хэрэгжих эрх зүйн орчин 
1.8.Орд газар хийсэн нөөцийн тооцоо
            Хоёр. Уулын ажлын одоогын байдал ба үндсэн үзүүлэлтүүд.
2.1. Уурхайн ашиглалтын төслийн шийдлүүд                                                                                  2.2. Уурхайн уулын ажлын байдал                                                                                   2.2.1. Чулуулгийг бэлтгэх процесс                                                                                                                             2.2.2. Чулуулгийг ухаж, ачих процесс                                                                                            2.2.3. Тээвэрлэх процесс                                                                                                                         2.2.4. Овоолох процесс                                                                                                                                                        2.2.5. Уурхайн цахилгаан хангамж                                                                                                 2.2.6. Уурхайн ус таталт, усан хангамж                                                                                      2.2.7 Байгаль орчныг хамгаалах асуудал
           Гурав. Уулын ажилын төлөвлөлт.
3.1. Уурхайн календарчилсан төлөвлөлт                                                                                    3.2. Уурхайн хүчин чадал                                                                                                                3.3. Уурхайн ажлын горим                                                                                                     3.4. Уурхайн нээлт                                                                                                                                   3.5. Ашиглалтын систем
            Дөрөв. Уурхайн ажлын ерөнхий  зохион байгуулалт
4.1. Нүүрс оборлолт                                                                                                                    4.2. Хөрс хуулалт                                                                                                                                4.3. Овоолгын ажил                                                                                                                           4.4. Уурхайн тоног төхөөрөмжийн засвар
               Тав. Хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажилгаа
5.1. Өрөмдлөгийн ажил                                                                                                           5.2. Тэсэлгээний ажил                                                                                                                   5.3. Уулын ажлын механикжуулалт                                                                                           5.4. Нэг шанагат экскаватор                                                                                                        5.5. Бульдозерын ажил                                                                                                                      5.6. Овоолгын ажил                                                                                                             5.7. Цахилгаан хангамж
                Зургаа. Уурхайн нөхөн сэргээлт, байгаль хамгаалал.
6.1.Экологийн өнөөгийн байдал                                                                                     6.2.Нөхөн сэргээлтийн ажил
              Долоо. Уурхайн удирдлага зохион байгуулалт, төсөв, эдийн засаг
7.1. Удирдлага зохион байгуулалт, орон тоо, цалин хөлс                                                                                7.2. Шатах, тослох материалын зардал                                               

Дүнэлт
Ном зүй:
 
                             
                                                              Оршил
Таван толгой нүүрсний ордыг 1890-ээд оны үед нутгийн ард иргэд нээн олзворлож байжээ.Тус нүүрсний уурхай нь анх 1966-оноос өмнө Дундговь, аймгийн Цагаан оовоогийн нүүрсний алебастрийн уурхай хэсэг болгон харьяалуулан ажиллуулж шийдвэрийг тэр үеийн Аж үйлдвэрийн яам гаргаж байжээ.Улмаар Сайд нарын зөвлөлийн 1967оны 30-р тогтоолыг үндэслэн мөн аж үйлдвэрийн яамны 1967 оны 4-р сарын 25-ны өдрийн 64 тоот тушаалаар Цагаан овоо нүүрсний алебастрийн уурхайн харьяа Өмнөговь аймгийн Таван толгойн нүүрс ашиглалтын хэсгийг 1967 оны 5-р сарын 1-ний өдрөөс эхлэн бие даасан уурхай захиргаа болгон байгуулж уурхайн захиргааны даргын үүргийг гүйцэтгэгчээр С.Хүүхэнжавыг түр томилж байжээ.Таван толгойн нүүрсний уурхайг 1994 оны 12 сарын 5-ны өдрийн засгын газрын өмч хувьчлалын комиссын хурлын 42 тоот тогтоолоор төрийн өмчийн давамгайлсан Таван толгойн хувьцаат компани болгосон байна. Уг төгсөлтийн дипломын ажилаар миний бие Таван толгой уурхайн жилд 500.000мян.м куб хөрс хуулах үеийн төсөл хийхийг зорьсон бөгөөд авах арга хэмжээнүүдийг авч үзэв.Таван толгойн уурхайн нүүрсний орд нь манай улсын хамгийн том нүүрсний орд бөгөөд хамгийн сайн чанартай нүүрстэй орд газар юм. Дипломын төсөлд орд газрын геологийн тогтоц, нүүрсний чанар, одоогийн байдалын талаар тусгаснаас гадна бүтээл сайтай тоног төхөөрөмж, машин механизмыг сонгож ажиллуулах тооцоог хийнэ.
                                                          
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Нэг. Орд геологийн тодорхойлолт ба бүс нутгийн тухай ерөнхий мэдээлэл.
Бүс нутгийн тухай ерөнхий мэдээлэл

Таван толгойн чулуун нүүрсний орд газар нь Өмнөговь аймгийн төвөөс зүүн, зүүн хойшоо 98км-т, Цогтцэций сумын төвөөс баруун урагшаа 15км, Улаанбаатар хотоос 530км-т буюу газар зүйн
                                        Зүүн уртрагийн 1050  25l -1050   32l
                                        Хойд өргөргийн 430 35l-430 39l
солбилцолд далайн төвшинөөс дээш 1580-1600 метрийн өндөрт Их шанхайн массивийн төв Улаан нуурын хөндийд байрладаг. Уурхайн орчимд гүвээ толгод ихтэй 5-20м харьцангуй өндөрлөгтэй, тэгш тал байдаг.
Уурхайн засаг захиргааны байршил нь уурхайгаас хойд зүгт 5-6 км-т байдаг. Таван толгойн нүүрсний уурхайн ойр орчмыхоо сумуудыг, Өвөр монголын өөртөө засах орны Халит, Өмнөговь аймгийн дулааны цахилгаан станцыг болон жижиг хэрэглэгчид зэргийг нүүүрсээр хангадаг орон нутгийн уурхай юм.Уурхайн уулын ажлын ахилт, ашигт малтмалын уналын өнцөг, хөрсний зузаан зэргээс хамааран хажуу тийш чиглэдэг бөгөөд өдрийн цагаар уулын ажил явагддаг учир уурхайн карьерт цахилгаан хангамж байдаггүй юм. Таван толгойн уурхайн нөөц зөвхөн ашиглалт явуулах 8-р давхаргад нарийвчилсан хайгуулаар тогтоогдсон нөөц нь 8006.7 сая тонн байна.Уурхай хэдийгээр Монгол орны ус зүйн мужлалаар “түр урсгал бүхий гол, горхитой муж” –д хамрагддаг боловч уурхайн ойр гадаргын ус байхгүй болно. Учир нь уурхайн эргэн тойрон 15-25км-т цөөн тооны гар болон уурхайн моторт худаг, бороо ихтэй үед ус тогтдог жижиг тойром 1.2л/сек-ээс ихгүй ундаргатай ганц нэг шанд байдаг.Ордын район нь Даланзадгад хотын цаг уурын станцын тодорхойлсоноор эрс тэс их газрын заримдаг цөлийн уур амьсгалтай температурын хэлбэлзэл харьцангуй их, өвөл нь -15 -200С, зун нь 20-240С байдаг. Хамгийн дулаан 7,8-дугаар сард дундажаар 21.3-19.70С ба хамгийн хүйтэн 12,1дүгээр сард дундажаар -15-200С байдаг. Хамгийн хүйтэн үедээ -360С хүрдэг байна.Цаг уурын сүүлийн 10н жилийн судалгаагаар авч үзхэд жил бүрийн 3-дугаар сараас 11дүгээр сарын хооронд 8мм, 10 дугаар сараас 4-дүгээр сарын хооронд 121мм, жилийн туршид дунджаар 129мм тунадас буудаг байна.
Нүүрсний ордын орчимд байнгын салхитай, салхины хурд заримдаа 10-20м/сек хүрч цасан ба шороон шуурга шуурч үйлдвэрлэлийн ажил, замын хөдөлгөөнийг зогсооход хүргэдэг байна. Шороон шуурга гол төлөв 4,5,9 дүгээр сард болдог байна.  Жилийн дундаж агаарын даралт 637мм мөнгөн усны баганын даралттай тэнцүү.
Нүүрсний ордын орчим янз бүрийн барилгын материал бий. Үүнд:
Шатаасан тоосго хийж болох сайн чанарын шавар, ордоос зүүн тийш 3км-н зайд байна. Нөөц нь 911, мян.тн
Алебастерын заводод хэрэглэж болох гөлтгөнө, орды зүүн хойд хэсэгт 2км-т байна. Нөөц нь 105-202,0 мян.тн.
Цагаан нуурын орчимд барилгын өрлөгт ашиглаж болох чулуу элбэг байна.
Аймгийн эрчим хүчний барилга ба конторын барилга байгууламжуудыг энэ чулуугаар барьсан байна.

                          1.2. Геологи хайгуулын ажлын түүх.
Орд газар болон тухайн бүс нутагт хийгдсэн геологи хайгуулын ажлуудын ерөнхий тойм:

Таван толгойн нүүрсний орд газар нь Монголын геологичдын бие дааж судалсан том ордуудын нэг юм. Таван толгойн орд газрын тухай мэдээлэл 19 дүгээр зуунаас эхтэй бөгөөд анхны геологийн судалгааны баг 1939 онд очиж байсан байна. Монголын говийн  бүс нутгийг 1950-иад оны эхээс системтэй судалж эхэлсэн бөгөөд Таван толгойн ордын нүүрсний чанарыг судлах технологийн сорьцлолтын ажлыг анх 1952 онд Монгол-Зөвлөлтийн хамтарсан Совмонголметалл нэгдэл өрөмдлөгө, хайгуулын тойргийн (rotary) аргаар хийж байжээ. Үүгээр Таван толгойн нүүрсний ордын нүүрс нь өндөр чанартай металлургийн кокс бүхий нүүрс болох нь тодорхой болж нүүрс агуулагч хурдсыг пеомийн настай болохийг баталжээ. Дараагийн эрчимтэй судалгааг 1974-1975 онуудад Монгол-Болгарийн хамтарсан судалгааны баг хийсэн байна. Уг баг туршилтийн уурхай байгуулан таван цооног өрөмдөж дээж авч судлан нүүрсний нөөцийг 2.8 тэрбум тонн гэж тогтоон хагас үйлдвэрлэлийн туршилт-технологийн ажлыг хийж 3,8,9 нүүрсний давхарга нь металлургийн коксжих нүүрстэй хэмээн тогтоожээ